Ik heb heerlijk geslapen en wordt om 6.00 uur wakker gebeld door, jawel, mijn grote vriend Felix. Hij excuseert zich dat hij gisteren niet is gekoemn, volgens afspraak zou hij met een meester van de school gekomen zijn om 18.00 uur om samen alle bonnen te overleggen zodat we precies weten wat er uitgegeven is. Felix heeft me om 17.00 uur proberen te bellen maar mijn telefoon stond uit. Ja dat kan kloppen die was helemaal leeg. Nu hebben we ook niet kunnen afspreken hoe laat hij me vanmorgen zou komen ophalen om naar de begrafenis te gaan. We spreken af dat hij om 8.30 hier is en dan gaan we om 9.00. Ik zet mijn wekker op 7.00 en probeer nog wat te slapen, maar even later gaat de telefoon weer, hij heeft met Torgbui Ahoo de Vierde gepraat, die gaat ook met ons mee, en die vind dat we om half negen aan moeten rijden anders is het te laat. Oke zeg ik, ik zorg dat ik klaar ben. Ik zeg tegen Felix dat ik wel niet mijn Queen Mother kleding bij heb (nu ik langs de Torgbui (koning) moet zitten.Dat geeft niet zegt ie als ik mijn sieraden die hier bijhoren aan heb is genoeg. Nou gelukkig heb ik die mee genomen van thuis, maar waar liggen die. Ik sta maar op om te gaan zoeken in alle koffers en tassen. Ik kom ook mijn enveloppe met geld tegen, ook handig om wat mee te nemen want er zal bijgedragen moeten worden. dat is hier de gewoonte, je steunt de overgebleven familie bij een begrafenis, ze hebben veel kosten moeten maken. Denk hierbij aan het verblijf in het mortuarium, Stanley is al vanaf 3 december dood en heeft daar al die tijd gelegen, gewacht op deze dag, dat kost wat. Kijk daarom vind ik het zo belangrijk dat er een mortuarium komt bij het ziekenhuis, kunnen ze veel geld mee verdienen en weer investeren in het ziekenhuis. Als ik er dan ook nog een mooi lijkwagen en busje om overledenen op te halen en te vervoeren heen kan doen is de circel of life rond...kraamafdeling, school werken(in het ziekenhuis of mortuarium).....overlijden...

Vanaf 6 uur hoor ik elk uur 10 kanonschoten, dat is ook vanwegeeen begrafenis, eentje hier in het dorp.Ik bestel op tijd mijn ontbijt, brood gekooktei en thee zodat ik vooruit kan. Ik eet om 7.45 oh ja mama ik kom vandaag geen broodjes eten, ik meld me bij deze af. Na het ontbijt kleed ik me aan voor de begrafenis, omdat hier alles in het zwart/rood is doe ik mijn rodelange broek aan met eenzwart blousje erop. Met mijn beats, sieraden van de Queen mother een grote ketting en een armband, aan enzie ik er goed genoeg uitvoor deze gelegenheid.Iets over half negen komt Felix aanrijden, zijn auto zit al behoorlijk vol, Torgbui voorin en achterin twee flinke dames, een is de vrouw van Torgbui en de ander zijn zus, nice to meet you. Ik ga er langs zitten achterin, gaat net, op naar het geboortedorp van Stanley, naar Adidome. Het is niet zo heel ver, ik denk een half uurtje rijden, goede weg en behoorlijke snelheid. Onderweg gaat het bijna fout, twee busjes halen ons in, het laatste busje is ons net niet optijd voorbij en snijd ons af. Felix reageert gelukkig heel addequaat en het loopt goed af, bijna van de weg af gereden. We rijden eerst het huis voorbij , dan draaien we en rijd Felix terug, zo hebben we alles gezien waar het gaat plaats vinden. Aan beide kanten van de weg zijn tenten neergezet waar de mensen onder kunnen gaan zitten, in de schaduw. Op een heel groot veld is vanmiddag ook een hele ceremonie te doen. MNaar wij gaan nu naar het huis. We worden daar door iemand ontvangen, zoals dat nu gaat als je Torgbui bent. We worden door Felix voorgesteld, Felix praat voor Torgbui en dan worden we hartelijk welkom geheten, we mogen gaan zitten. Dan komt er nog een Torgbui aan met een heel gezelschap die worden aan ons voorgesteld door hun speaker. Zij lopen voor ons door en weschudden elkaar de hand. Dan word iedereen persoonlijk voorgesteld door beide speakers,ik ook. Ik ben Mama Adinkra van Akatsi, Torgbui zegt dat ik in Nederland (An) Toinet heet, maar hier ben ik Mama Adinkra. Ik ben hier officieel een Queen mother en vandaag hoor ik bij Torgbui Ahoo. Zijn eigen Queen mother is er niet bij vandaag.( Aangezien Hans ook Torgbui is en er niet is doen we het zo.) Als we dan tegenover elkaar zitten stellen de speakers van hun en van ons Felix, iedereen voor en verteld Felix waar ik vandaan kom en wat we hier al deden in Akatsi. Dan krijg ik telkens grote complimenten en willen ze me allemaal in hun dorp hebben. We maken zo kennis met vele Torgbui's, telkens hetzelfde ritueel, dan is er ook een die komt uit Togo. Ook die vind het heel speciaal wat we hier al deden en ook om mij te ontmoeten. Het lijkt of hij een vriend van Torgbui Ahoo is, hij nodigd me uit om ook eens bij hem te komen. Nou ik zeg dat dat heel moeilijk is wat betrefd visum mag ik maar in 1 land. Hij moest eens weten wat voor een trubbel ik gehad heb om mijn visum te krijgen deze keer. Maar hij zegt dat ik geen visum nodig heb om naar Lome in Togo te komen, hij regelt dat wel. Dus een volgende keer samen met Torgbui naar Togo. We worden naar een andere plaats geleid, dichter bij het huis, toeval? Felix vraagd of ik naar de overledene wil gaan kijken en foto's maken. Nou kijken wil ik wel maar foto's maken vind ik niet gepast. Dat kan best zeggen ze en we wachten totdat we gehaald worden. Ondertussen lopen er een soort soldaten in mars heen en weer over de straat, wat die gaan doen? Dan worden we opgehaald om mee naar stanley te gaan kijken, samen met de Torgbuis die we al gegroet hebben.Ik neem toch mijn foto toestel mee, voor het geval, ik weet even niet waar ik mijn rugzak moet laten nu. Nou dat weet Torgbui wel, die draagt mijn vrouw voor jou, zij doet vandaag alles voor jou., nou nou het moet niet gekker worden..Nou we komen door de poort van het huis, dan zie ik een tent staan die eerst dicht was en nu is hij open. Bij de ingang van deze tent staan enkele soldaten, ze houden de wacht.Via een rode loper kom ik recht voor Stanley te staan,mensen wat is dit appart, hijZIT nl zin een stoel. Ik zie wel alleen zijn hals en hoofd maar toch, zittend bedekt/omhuldmet zijn Torgbui kleding, gewaden. Geweldig appart om te zien zeg...ja hier maak ik foto's van ja.. Als we in een circel om hem heen sta moet ik er nog enkele maken met ook de Torgbui's erop. Al zijn het nog zo'n hoog geplaatste personen, op de foto willen ze allemaal. Dan gaan we weer zitten, weer een andere plaats, nu op mooie met blauwefluwele zittingen en een goeden rand. Ook moeten we op de eerste rij zitten, samen met alle Torgbui's nog een Mama en ik. Torgbui Ahoo vraagd of ik Felix een foto kan laten maken zodat ik er ook bij zit. Ja dat kan Felix wel, zo gezegd zo gedaan. Torgbui wil over 20 minuten weer terug gaan naar Akatsi en vraagd aan mij of dat goed is. Ik zeg dat ik me helemaal aanpas ben al blij dat ik dit mee mag en kan maken. We worden door verschillende mensen begroet en hebben een fijn gesprek met de Torgbui uit Togo. Dan gaan we. Onderweg hebben we pech, achterband kapot. gelukkig kunnen we hem enkele meters verder laten maken. Hij blijkt een flinke scheur te hebben en er word een nieuwe band gehaald. Ondertussen gaan we maar gauw ergens in de schaduw staan want het is al goed heet. Er komt een kindje aan, helemaal vies van het rode zand/klei hier. de moeder haalt een schaaltje water, zet het kindje het het rooster over het voetpad en wast het. Afdrogen hoeft bijna niet, is al droog en hup een kort broekje aan en weg weer spelen, nee hij gaat eten, hij komt met 2 emmertjes buiten, in een ervan zit rijst en het andere heeft water erin. Om het hoekje bij het huisje gaat hij op de grond zitten eten. Eindelijk is onze auto klaar en kunnen we weer verder. Felix vraagd wat ik wil doen vandaag, terug naar het hotel, naar het ziekenhuis of mee met Torbbui naar nog een begrafenis, nou dat maakt mij niet uit. Ik wil best naar nog een begrafenis, dan blijkt dat Torgbui dat voorgesteld had, dat ik met hem mee zou gaan. Het is niet ver van het hotel af, aan de linker kant van de straat, daar kom ik eigenlijk bijna nooit, we zijn meer op rechts georrienteerd. Maar voordat we er naar toe gaan stopt Felix en Torgbui gaat een winkeltje binnen, ik weet niet wat hij nu gaat doen. Als hij eruit komt is ie verkleed, eerst droeg hij kleding en doeken in zwart/rood, de dresscode van Stanley's begrafenis. Donkere kleuren omdat hij nog niet zo oud was toen hij stierf, nl 62. Nu heeft Torgbui wit/zwarte kleding en doeken om Ik vraag aan Felix waarom deze verandering, dat is omdat de man waar we nu naar toe gaan oud was toen hij dood ging.Ja dat wist ik eigenlijk wel maar ik dacht dat 62 voor hier ook best oud is, niet dus.Nou hier is het weer heel anders dan waar we net waren. Maar op een plaats tussen de huizen ipv langs de weg. Het staat er vol met tenten overal stoelen waar men kan gaan zitten, ze verwachten nogal wat vollek denk ik zo. Wij worden weer ontvangen en voorgesteld aan andere Torgbui's. Dan mogen wij helemaal vooraan zitten, niet op een stoeltje, nee op een bank. Ze hebben een bankstel buiten gezet met enkele fauiteuils voor de Torgbui's en mama's die komen. Torgbui Ahoo is familie van de overledene, het is een oom van hem. mijn draagster en de zus van Torgbui gaan een stuk achter ons zitten, wel op roep afstand want als we iets moeten hebben moeten ze bereikbaar zijn, ze zitten trouwens wel op een stoeltje. Voor ons staan 2 stoelen met daarop mannen. Een van hen heeft een stok met een zilveren symbool in zijn hand, hewt lijkt erop dat hij een soort wacht is voor ons, de andere zit zonder iets, moet wel telkens opdrachten van de Torgbui's uitvoeren. We krijgen een boekje met daarin het levens verhaal van de man die dood is. Een stuk over zijn geboorte, zijn vrouw schrijft iets zijn broers en zussen, de kinderen de kleinkinderen, en veel foto's van iedereen. Ik zie dat de man leefde van 1914 tot 2015, hij is dus 101 jaar geworden. Dat legt ook veel uit over de kleding die hier gedragen word. Wit met zwarte symbolen erop, we vieren hier het leven van de overledene staat ook op het boekje. Het boekje neem ik mee naar huis voor wie het ooit wil lezen (engels)/zien.. Als we er een uur gezten hebben zegt Torgbui dat ik als ik wil gaan dat aan hem moet doorgeven, maar ja ik heb best veel te kijken hier en vind het wel oke. Voor het huis van de man word volop muziek gemaakt engedanst door een dans/muziekgroep. Mooi om te zien, ik mag foto's maken maar mag niet achter het touw wat gespannen is komen zegt Torgbui, goed dat ie dat zegt want ik had er geen erg ingehad dat dat verboden terrein was voor mij. Torgbui vraagd of ik nu ook mee naar het lichaam wil gaan kijken maar dan moet ik wel mijn blouse uitdoen. Ik zeg dat ik daar niets onderaan heb, nou dat blijkt nou net de bedoeling te zijn. Iets met respect, maar daar ga ik Felix nog over vragen...

Ook nu worden we weer voorgesteld maar nu ook aan het publiek wat er zit, ik moet zelfs even gaan staan als gezegd word wie ik ben, of ze dat niet zien, uit Nederland, maar de vele kennen Nederland maar amper. Als er uitgelegd word wat we in Akatsi deden en nu aan het doen zijnweet iedereen het, en krijg ik een applaus. ik ga weer gauw zitten en volg het gebeuren, eigenlijk is er niets te volgen want het is allen maar een komen en gaan van mensen. Af en toe komen er enkele meisjes, een stuk of 16 denk ikvanuit het huis gelopen en gaan even zitten op bankje geplaatstonder een van de tenten. De meisjes zijn omhangen met sieraden en dragen verschillende stoffen om en bij zich op sommige van hen is op de lichamengestempeld metmeel.Torgbui zegt dat ze zo aan iedereenwillen laten zien hoe veel bezit ze hebben. Ze lopen aan de andere kant het terrein weer af en komen na een kwartier of zo weer terug zo gaat dat meerdere keren.Mijn 'werkster 'komt me op een gegeven moment een flesje met popcorn en verse pinda's brengen, die heeft ze voor mij gekocht. Ik zeg haar dat ik haar later zal betalen, en ze zegt, jij mij betalen? Dat moet dus niet blijkbaar. Ik denk dat ik me toch maar eens wat in de regels van een Queen mother ga verdiepen. Tegen 16.00 uur komt er verandering in de situatie, de kist met het lichaam word naar buiten gebracht door enkele dragers, met ontbloot bovenlichaam en doeken om hun middel. De kist komt recht voor ons op twee strandmatjes te staan.Over de kist worden lappen stof gelegd.Bij de spreker van vanmiddag worden een geit, het blijkt een bok te zijn en een kip op de grond gelegd. Ze worden allebei met de poten vast gebonden zodat ze blijven liggen. Nu word er eerst voor gelezen uit het boekje dat we kregen, maar dan in het Ewe, ik versta d'r geen bal van. Ik kijk wel rond en ik merk dat er vanalles geregeld word. De twee Torgbui's naast me zijn niet tevreden over hoe het allemaal gaat er ligt niets klaar voor het ritueel zo dadelijk. Er worden vele mannen streng toegesproken door ze en dan komt de een kommetje water met iets erbij..en een fles jenever/water? dan een borrel glaasje, want datwaren ze ook vergeten klaar te zetten en dan jawel ik dacht het al een groot mes. Debok en de kip gaan zo dadelijk geofferd worden en ik zit daar bovenop lijkt het. Het mes verdwijnt onder de bank bij de andere Torgbui. Debok ligt erg snel te ademen van de schrik van het vastbinden, zo zachthandig ging dat niet. de kip ligt lekker tegen debok aan, wat moet ie anders. Het duurt een hele poos voordat het boek uit gelezen is en debok is inmiddels weer tot rust gekomen en kijkt wat om zich heen. Tja en de kip kan ook niet veel meer dan wat kijken. Dan gaan de dansers een laatste groet brengen, hem een goede laatste reis wensen. Ze dansen om de kist heen en raken met hun voet telkens de kist even aan, als ze allemaal rond zijn gaan ze terug naar hun plaats. Een van de mannen die de hele dag al voor ons zit dooet een lap stof om zijn middel en krijgt het mes in zijn handen, hij gaat de bok en de kip nu dus doden. De keel van de bok word doorgesneden en dan gaan ze met hem 3xrond de kist lopen waarbij het bloed uit de keel op de grond drupt, dit doen ze ook met de kip, alleen maar 1 ronde volgens mij. Beide zijn nu dood en worden weggebracht, naar achteren, daar worden ze geslacht om morgen op te gaan eten. Want morgen is er feest. dat is zo na een begrafenis. De kist word nu 3 keer vanaf de grond hoog opgetild om daarna te gaan vertrekken. Samen met de familie gaan ze hem nu begraven, dat moet voor zonsondergang. Het is 16.30 uur, Torgbui heeft een auto voor laten rijden die mij naar het hotel zal brengen. Ik zeg dat ik best kan lopen maar hij zegt dat ik dat anders wel zal kunnen maar dat ik nu moe ben. Oke, ik ga met de chauffeur mee en laat me afzetten. Ik wil hem betalen maar dat hoeft niet, word voor gezorgd. Ik ga me maar meteen douchen want ik heb het me toch heet van de hele dag buiten zitten. het water wat er komt is weer niet veel ik doe het ermee, daarna ga ik lekker effe buiten zitten, ik eet mijn popcorn met pinda's op en drink een flesje water leeg, hoofdpijn kreeg ik, misschien wel van het te weinig drinken, zou best kunnen vandaag. Ik bestel eten, nasi met zonder vlees, een ei erbij en de gekookte groenten erin. Als toetje is er nog een beetje kokosnoot. Samen met nu 2 poezen waarvan 1 er niets luste heb ik lekker gegeten en ga ik naar binnen. Het is zo 22.00 uur als ik zo bezig ben, heb nog steeds stroom, al is die overdag wel uitgevallen geweest want de airco was uit toen ik thuis kwam. Geen last van gehad vandaag, van geen stroom hebben. Vandaag was het om 18.12 uur nog32 graden met het gevoel van 37.

Fijn dat er zo goed mee gereist wordt, voel je vrij om een reaktie te schrijven, is leuk voor mij.